Czas pracy - teoretyczne i praktyczne problemy pojmowania elastyczności Problemy regulacji czasu pracy są już od XIX wieku przedmiotem sporów, dyskusji i ważnym składnikiem programów społecznych i politycznych. Na przełomie XX i XXI wieku jednym z najbardziej lansowanych postulatów związanych z kształtowaniem czasu pracy jest jego uelastycznianie. Dlatego pierwsza część artykułu traktuje o kwestiach terminologiczno-definicyjnych. Jest to jedno ze źródeł trudności, jakie występują w dyskusjach i próbach rozwiązywania spraw praktycznych. Uelastycznianie czasu pracy pociąga za sobą skutki zamierzone, pozytywne, ale i niepożądane efekty, zwłaszcza jeśli chodzi o skutki zdrowotne, w zakresie bezpieczeństwa pracy i równowagi praca-życie. Te kwestie są rozważane w części drugiej artykułu. W trzeciej, końcowej części artykułu autorka próbuje udzielić odpowiedzi na pytanie, o ile uelastycznianie czasu pracy staje się źródłem konfliktów i zagrożeń. Odwołuje się tu do współczesnych doświadczeń krajów UE i Polski.
Czas pracy w nowej gospodarce - uwarunkowania kształtowania się czasu pracy w perspektywie po 2050 r. Przedmiotem artykułu jest prognostyczna analiza czasu pracy i wpływających na niego głównych trendów w nowej gospodarce, bazująca na literaturze przedmiotu, badaniach empirycznych oraz na współpracy z ekspertami. Dla analiz prognostycznych przyjęto horyzont czasowy 2050 r. Starano się powiązać ogólne trendy przejawiające się w nowej gospodarce opartej na wiedzy i kreatywności, komputeryzacji i globalizacji z czasem pracy. Analizie zostały poddane główne nurty mające wpływ na kształtowanie czasu pracy w przyszłości do roku 2050.
Zatrudnienie w niepełnym wymiarze na tle zmian regulacji prawnej czasu pracy Autor omawia główne kierunki ewolucji przepisów o czasie pracy, wskazując zwłaszcza na dominującą tendencję do jego skracania i uelastyczniania. Na tym tle przedstawia problematykę zatrudnienia w niepełnym wymiarze czasu pracy, zwracając uwagę na zakaz dyskryminacji pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy, prawo pracownika do zmiany wymiaru czasu pracy na jego wniosek oraz problem zatrudnienia tych pracowników w godzinach przekraczających umówiony wymiar czasu pracy. Autor zgłasza wnioski zmiany obowiązujących przepisów, w szczególności postuluje uznanie wszystkich godzin pracy ponad umówiony wymiar czasu pracy pracowników niepełnoetatowych za godziny pracy nadliczbowej ze wszystkimi tego konsekwencjami.
Czas pracy - Między bezpieczeństwem a konkurencyjnością W artykule autor wskazuje na cechy nowej gospodarki, wynikające ze zmian modelu stosunków pracy, a także z przekształceń technologicznych, cywilizacyjnych, społecznych i globalizacyjnych. W tym kontekście przedstawione są kierunki, w jakich rozwija się lub powinna się rozwijać elastyczność pracy. Zwiększenie elastyczności ma również swoje negatywne strony dotyczące przede wszystkim pracowników i ich poczucia stabilności warunków pracy. Ze szczególną uwagą potraktowana została kwestia wpływu deregulacji prawa pracy w obszarze dotyczącym czasu pracy jako metody ograniczenia bezrobocia i wzrostu zdolności gospodarki do tworzenia nowych miejsc pracy. Autor przedstawia koncepcję flexicurity - połączenie elastyczności z bezpieczeństwem, wskazując jednocześnie na związek tego podejścia z polityką UE w zakresie rynku pracy. Polski rynek pracy stoi przed wieloma wyzwaniami i problemami ograniczającymi wzrost gospodarczy, dlatego w artykule zostały wskazane obszary, jakie zostały poddane deregulacji. Omówiono także zmiany w kodeksie pracy, umożliwiające wzrost elastyczności czasu pracy, a co za tym idzie wpływające pozytywnie na konkurencyjność firm oraz zachowanie dotychczasowych i tworzenie nowych miejsc pracy.
Przestrzeganie prawa pracy a obecność w zakładzie związków zawodowych W artykule zaprezentowano wyniki badań empirycznych, przeprowadzonych w przedsiębiorstwach uzwiązkowionych w 2014 r. Zidentyfikowano w nich determinanty stabilnych warunków pracy i przestrzegania prawa pracy w zakładzie, w szczególności w odniesieniu do czasu pracy. Są to: co najmniej średnia wielkość zakładu pracy mierzona liczebnością pracowników, nowoczesny majątek trwały, dobra sytuacja ekonomiczna, obecność dwóch lub trzech (nie więcej) związków zawodowych i współpraca między nimi, przychylny lub neutralny stosunek zarządów do związków zawodowych, dobra znajomość prawa pracy przez liderów związkowych. Obecność zakładowego układu zbiorowego pracy jest pożądana, chociaż niekonieczna.
Czas pracy a zabezpieczenie emerytalne Systemy emerytalne funkcjonują w powiązaniu z rynkiem pracy. Jakkolwiek głównym ich zadaniem jest zapewnianie dochodu emerytalnego, są one również wykorzystywane dla motywowania do takich zachowań na rynku pracy, które są uważane za korzystne dla gospodarki. Jeśli chodzi o czas pracy to w czasie kilku dekad po II wojnie światowej uprawnienia do adekwatnych świadczeń związane były głównie z wymiarem czasu pracy oraz osiągnięciem wieku emerytalnego. Obecnie zaś coraz większego znaczenia nabiera długość kariery zawodowej, szczególnie w relacji do oczekiwanej długości życia.
Czas pracy jako instrument zatrudnienia przyjaznego rodzinie - Polskie realia Czas jest czynnikiem determinującym funkcjonowanie człowieka w wielu sferach życia. Aktywności związane z pracą zawodową i życiem osobistym rodzą potrzebę harmonizowania działań w ramach dobowego wymiaru czasu. Zachwianie równowagi wywołuje negatywne skutki zarówno w wymiarze jednostkowym (osobistym) jak i w skali ogólnospołecznej. Zrozumienie istnienia ścisłych związków pomiędzy pracą a życiem rodzinnym zaowocowało tworzeniem specjalnych programów pozwalających na równoważenie obu sfer życia, określanych jako zatrudnienie przyjazne rodzinie. Jednym z instrumentów wykorzystywanych w praktyce zatrudnienia przyjaznego rodzinie jest organizacja czasu pracy sprzyjająca godzeniu życia zawodowego z rodzinnym,. Jej podstawę stanowią przepisy kodeksu pracy, określające różne, niestandardowe systemy i rozkłady czasu pracy. Praktyka stosowania elastycznych form czasu pracy rozwija się w Polsce powoli (88% pracowników ma stałe godziny pracy). Decydują o tym możliwości organizacyjne firmy i wiedza pracodawców na temat rozwiązań ułatwiających godzenie pracy z życiem pozazawodowym, a przede wszystkim podkreślana przez pracodawców zasada, że organizacja pracy i czasu pracy podporządkowana jest w pierwszej kolejności potrzebom firmy. Trzeba też brać pod uwagę, że elastyczność czasu pracy nie jest generalnie instrumentem pozwalającym na godzenie życia zawodowego z rodzinnym w każdej sytuacji. Elastyczny czas pracy może bowiem zawierać zmiany, które dezorganizują życie rodziny.
Praca i życie: O sile frazesu Autor utrzymuje, że postulat równowagi pracy i życia jest fałszywy w tej mierze, w jakiej praca sama jest częścią życia. Wskazuje również na to, że zbudowanie opozycji między pracą i życiem staje się możliwe tylko w tej mierze, w jakiej godzimy się na komodyfikację tej pierwszej. Jeśli - zgodnie z socjologiczną tradycją zakorzenioną w pracach weberystów równie głęboko co w pracach marksistów - uzna się, że komodyfikacja pracy stanowi konieczny korelat jakkolwiek rozumianego kapitalizmu, to jednym z mośliwych sposobów uniknięcia jej konsekwencji jest powrót do idei minimalnego dochodu gwarantowanego.
Czas pracy a godzenie pracy z życiem pozazawodowym Celem artykułu jest ukazanie czasu pracy z jednej strony jako czynnika powodującego trudności w zakresie godzenia pracy z życiem pozazawodowym, z drugiej zaś pomagającego pracownikom w osiągnięciu lepszej jakości relacji praca-życie poza nią. Czasowe aspekty pracy zostały ukazane zarówno z perspektywy zaspokajania potrzeb pracownika w zakresie godzenia sfery zawodowej i prywatnej, jak i z punktu widzenia pracodawcy i realizacji interesu firmy. Autorka porusza zagadnienie efektywnego gospodarowania czasem pracy jako niezbędnego warunku harmonizacji sfery zawodowej i prywatnej pracowników oraz jako elementu wzmacniającego pozycję konkurencyjną firmy.
Płeć a czas pracy w nowej gospodarce Celem artykułu jest przedstawienie sytuacji społeczno-zawodowej kobiet z uwzględnieniem podziału pracy i czasu pracy według płci, preferencji i możliwości pracy w określonych formach zatrudnienia i czasu pracy, a także próba prognozy, jak może wyglądać czas pracy kobiet w przyszłości. Artykuł jest próbą pokazania, jak zmiany czasu pracy w skali makro, będące konsekwencją zjawisk "nowej gospodarki" (globalizacja, ekspansja nowych technologii, uelastycznienie rynku pracy postępująca serwicyzacja i outsourcing), wpływają na mikroorganizację życia codziennego, ze szczególnym uwzględnieniem wzorów pracy i różnic między płciami w tym zakresie.
Teraźniejszość i przyszłość czasu pracy w opinii pracowników. Wyniki badań empirycznych Schyłek XX i początek XXI wieku przyniósł w gospodarkach krajów wyżej rozwiniętych, w tym w Polsce, istotne zmiany. Dotyczyły one tak wielu aspektów procesów ekonomicznych, że ich efekt określono nawet mianem "nowej gospodarki". W szczególności dotknęły różnorodnych kwestii związanych z pracą, w tym zagadnienia czasu pracy. Zmiany w czasie pracy dotyczyły praktycznie wszystkich jego wymiarów - długości, elastyczności i form świadczenia pracy. Rodzi to pytanie o źródła tego procesu, który silnie wpływał na zatrudnionych i przedsiębiorców. Odpowiedź na nie dało badanie empiryczne (IDI przeprowadzone wśród pracowników i pracodawców w trzech sekcjach gospodarki - administracja publiczna, handel i ochrona zdrowia) zrealizowane w ramach projektu NCN "Czynnik czasu w nowej gospodarce. W jakim kierunku zmierzamy?". Dostarczyło ono wielu informacji zarówno na temat aktualnie stosowanych, jak i spodziewanych w przyszłości form organizowania pracy i czasu pracy. Wskazało na różnorodność wykorzystywanych rozwiązań i charakterystyczne dla określonych branż determinanty ich stosowania. Uzyskane informacje na temat opinii o przyszłości wskazują, że poglądy pracodawców i pracowników w tym obszarze nie stanowią wizji "rewolucyjnych", zaskakujących, nieznanych. To raczej wizje powstałe na fundamencie silnie uświadomionych i dolegliwych aktualnych problemów polskiego rynku pracy: wysokiego zagrożenia bezrobociem i niestabilności zatrudnienia, niskiego poziomu kultury organizacyjnej, długiego czasu pracy i niskich wynagrodzeń, wysokich kosztów pracy i narastającej deregulacji w zakresie form zatrudnienia. Na tym tle przyszłość pracy czy czasu pracy jawi się przede wszystkim jako obawa o to, czy w ogóle będziemy mieć pracę, a dopiero w drugiej kolejności pojawiają się impresie i wyobrażenia o jej jakości, formie, organizacji, miejscu wykonywania itd.
