- Od redaktora tematycznego numeru (1)
Numer „Polityki Społecznej”, który oddajemy w Państwa ręce, w całości poświęcony jest tematowi rodzinnej pieczy zastępczej. Dla polityki społecznej to szczególnie ważny obszar działania, ponieważ dotyczy bezpieczeństwa dzieci i form pomocy społecznej oferowanych rodzinom w kryzysie. Stosowane rozwiązania, w tym piecza zastępcza, powinny prowadzić do zażegnania sytuacji kryzysowej, poprawy warunków życiowych, ograniczania marginalizacji, przełamywania barier rozwojowych i edukacyjnych. Temat jest aktualny, ponieważ system pieczy zastępczej przeżywa obecnie głęboką reformę instytucjonalną. Wymaga to między innymi zrozumienia idei rodzicielstwa zastępczego oraz dużego zaangażowania społecznego. Celem tego numeru jest zwrócenie szczególnej uwagi na problemy systemu pieczy zastępczej i jego skutki społeczne z perspektywy polityki społecznej, socjologii i pedagogiki. Numer rozpoczyna prezentacja podstawowych regulacji prawnych i instytucjonalnych dotyczących funkcjonowania pieczy zastępczej oraz aspektów społecznych rodzicielstwa zastępczego jako środowiska opiekuńczo-wychowawczego. Na zakończenie prezentujemy dwa artykuły dotyczące zagranicznych rozwiązań w zakresie rodzinnej pieczy zastępczej. Zarówno w Wielkiej Brytanii, jak i w Niemczech piecza zastępcza zbudowana jest wokół kluczowych wartości – potrzeb dziecka, jego dobra i bezpieczeństwa. Realizowana jest przede wszystkim przez zawodowe rodziny zastępcze, które mają silną pozycję jako element w systemie wsparcia. Mamy nadzieję, że zaprezentowane w niniejszym numerze „Polityki Społecznej” teksty staną się ważnym głosem w dyskusji oraz będą inspiracją do nowych badań i wymiany doświadczeń.
- Rodzina zastępcza jako środowisko opiekuńczo-wychowawcze – wybrane aspekty społeczno-prawne (2-7)
Pojawiające się w rodzinie problemy w zakresie właściwego wywiązywania się z realizacji podstawowych funkcji rodzicielskich stwarzają potrzebę zabezpieczenia wychowania dzieci w środowisku pieczy zastępczej. Rodziny zastępcze są od lat praktykowaną formą zapewniania opieki i wychowania dzieciom opuszczonym i osieroconym. Bieżąca troska rodziców o dziecko i jego wychowanie stanowi istotę funkcjonowania rodziny zastępczej, która – mimo zmieniających się warunków społecznych, ekonomicznych oraz regulacji prawnych – jest trwałą i cenioną formą opieki dla dzieci i młodzieży. W artykule przedstawiono zagadnienia dotyczące funkcjonowania rodziny zastępczej jako środowiska opiekuńczo-wychowawczego, rodzaje rodzin zastępczych, aspekty prawno-organizacyjne tej formy opieki, świadczenia, jakie otrzymuje, a także jej zadania i rolę, jaką spełnia w systemie pieczy zastępczej.
- Dynamika przemian instytucji pieczy zastępczej w Polsce (7-11)
W artykule przedstawione zostały główne aspekty przemian pieczy zastępczej w Polsce. Zastosowane podejście badawcze, skupione na instytucjonalnych aspektach rozwoju systemu, inspirowane jest założeniami koncepcji trajektorii rozwojowych (path dependence). W konsekwencji w każdym z okresów analizy (II RP, PRL, III RP) szczególną uwagę poświęcono m.in. sytuacji wyjściowej, będącej podstawą dla dalszego rozwoju instytucji. Autor zauważa, że dynamika rozwoju instytucji w każdym z analizowanych okresów była w wielu aspektach zbliżona: konsekwentnie zmierzała od instytucjonalnych do rodzinnych form pieczy zastępczej.
- Efekty zmian w systemie pieczy zastępczej w latach 2012-2017 (12-18)
Na podstawie ogólnopolskich informacji statystycznych dokonano analizy efektów zmian, jakie zaszły w systemie pieczy zastępczej po wprowadzeniu ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. Odniesiono się do najważniejszych założeń ustawy: wzmocnienia pracy z rodziną w środowisku, ograniczenia liczb dzieci będących pod nadzorem sądów i umieszczonych w różnych formach pieczy zastępczej oraz usamodzielniania młodych dorosłych.
- Funkcje rodziny w badaniach pieczy zastępczej (19-23)
W artykule zaprezentowana jest klasyfikacja funkcji rodziny adekwatna do sytuacji dziecka znajdującego się w pieczy zastępczej w odwołaniu do tradycyjnych klasyfikacji. Następnie przedstawione są wyniki dotychczasowych badań empirycznych przeprowadzonych na bazie tej propozycji teoretycznej. Badania składały się z wywiadów jakościowych uzupełnionych o badanie ilościowe. Badania wykazują, że rodzice biologiczni często nie są w praktyce włączeni w opiekę nad dzieckiem. Rodzina biologiczna w małym stopniu uczestniczy w naprawianiu błędów oraz budowaniu więzi, co nie jest zgodne z założeniami nowego systemu pieczy.
- Rodziny zastępcze jako usługa: narracja usługowa i jej społeczne konsekwencje (23-28)
Artykuł podejmuje zagadnienie rodzicielstwa zastępczego rozumianego jako zorientowana na osobę usługa społeczna w kontekście obserwowanego w krajach rozwiniętych gospodarczo „kryzysu rodzin zastępczych”. Wskazano pułapkę umasowienia rodzicielstwa zastępczego jako usługi adresowanej do wszystkich dzieci, wynikającej z przyjęcia apriorycznych założeń o efektywności i skuteczności tej formy opieki nad dziećmi. W artykule odwołano się do koncepcji children’s services i children’s spaces oraz omówiono konsekwencje narracji usług na przykładzie rodzicielstwa zastępczego w Polsce.
- Profesjonalizacja rodzinnej pieczy zastępczej – przesłanki i bariery (29-34)
Artykuł poświęcony jest zagadnieniu profesjonalizacji opiekunów zastępczych. Przedstawia podstawowe przesłanki rozwoju tego kierunku reform rodzinnej pieczy zastępczej oraz bariery, jakie proces ten napotyka, odwołując się do doświadczeń zagranicznych i krajowych.
- Make a difference; dziecko w brytyjskiej pieczy zastępczej (34-39)
Artykuł poświęcony jest brytyjskiemu systemowi rodzinnej pieczy zastępczej. W artykule omówiono główne zasady i wartości, na których opiera się piecza zastępcza, Przedstawiono krajowe standardy minimum, które obejmują wiele kwestii związanych z realizacją pieczy zastępczej, w tym m.in. dotyczących zabezpieczenia i promowania dobra dziecka, rekrutacji, szkolenia i wspierania rodziców zastępczych, a także wymogów lokalowych czy finansowych. Na tle opisanej procedury stawania się rodzicem zastępczym zaprezentowano statystyki dotyczące rodzin zastępczych oraz dzieci znajdujących się pod opieką.
- Bezpieczeństwo dziecka ponad wszystko, czyli rodzinna piecza zastępcza w Niemczech (39-43)
Artykuł poświęcony jest systemowi pieczy zastępczej w Niemczech w zakresie rodzinnej długotrwałej opieki. W 2016 r. ponad 74 tys. dzieci objętych było opieką zastępczą. Pomoc w formie pieczy zastępczej wiąże się z przyzwoleniem na znaczne zaangażowanie instytucji w prywatne życie rodzinne. Podstawowym aktem prawnym jest Księga VIII (SGB VIII), w której zawarto prawa, metody i zasady wsparcia podmiotowego traktowania dzieci. Zwraca się również uwagę na inne cechy niemieckiego systemu, które przesądzają o oryginalności stosowanych rozwiązań, np. warunkowanie powrotu dzieci do rodziców, wybór sposobu i czasu realizacji opieki zastępczej, prawo doboru dzieci według kryteriów wskazanych przez rodzinę zastępczą, relatywnie duża liczba objętych opieką dzieci, długi czas i trwałość realizacji pieczy zastępczej. Temat zilustrowany jest informacjami statystycznymi o podopiecznych i rodzinach pochodzenia.
Polityka Społeczna - cały wykaz